Γρηγόρης Καψάλης: Θρήνος στην κηδεία – Η τελετή με ήχους κλαρίνων

Με ήχους που συγκινούν γενιές, υπό το βαρύ αλλά ευλαβικό άκουσμα του κλαρίνου, οδηγήθηκε στην τελευταία του κατοικία ο Γρηγόρης Καψάλης, ο άνθρωπος που ταύτισε το όνομά του με την ηπειρώτικη παράδοση. Στα 95 του χρόνια, ο τελευταίος αυθεντικός εκφραστής της ηπειρώτικης ψυχής «έσβησε» ήσυχα, αφήνοντας πίσω του μια ανεκτίμητη μουσική κληρονομιά.

Η κηδεία του πραγματοποιήθηκε το πρωί της Τετάρτης (8 Οκτωβρίου 2025) στα Γιάννενα, σε μια τελετή που έμοιαζε περισσότερο με μυσταγωγία παρά με αποχαιρετισμό. Φίλοι, συγγενείς και δεκάδες μουσικοί από όλη την Ήπειρο τον συνόδευσαν με τον τρόπο που του άρμοζε: παίζοντας κλαρίνο και τραγουδώντας «Τα ξεχωρίσματα», το παραδοσιακό τραγούδι του αποχωρισμού.

Ο Γρηγόρης Καψάλης γεννήθηκε στις 22 Αυγούστου 1929 στον Ελαφότοπο Ζαγορίου, σε οικογένεια μουσικών. Ο παππούς, ο πατέρας και ο θείος του υπήρξαν παραδοσιακοί κλαρινιτζήδες, κι έτσι από παιδί διδάχθηκε τον ήχο του οργάνου που θα γινόταν η φωνή του. Από τα μικρά γλέντια των χωριών στα χρόνια της Κατοχής, μέχρι τα μεγάλα πανηγύρια των δεκαετιών που ακολούθησαν, το κλαρίνο του Καψάλη έγινε ταυτόσημο με την ίδια την Ήπειρο.

Η μαθητεία του συνεχίστηκε στο Αγρίνιο, όπου γνώρισε σπουδαίους μουσικούς του Ξηρομέρου και απορρόφησε τα διαφορετικά ύφη που αργότερα συνδύασε σε δικό του, αναγνωρίσιμο ύφος. Η μεγάλη του στιγμή ήρθε στις αρχές της δεκαετίας του ’60, όταν ανέλαβε το πρώτο κλαρίνο στο ιστορικό συγκρότημα «Τα Τακούτσια». Από τότε, η μουσική του χαρακτηρίστηκε από τη λιτότητα και τη δύναμη: βαθύς, δωρικός ήχος, σεβασμός στο χορό, χωρίς περιττές επιδείξεις.

Για περισσότερες από πέντε δεκαετίες συνόδευε τα ηπειρώτικα πανηγύρια, ταξιδεύοντας παράλληλα σε Ευρώπη, Αμερική, Καναδά και Αυστραλία, μεταφέροντας τη φωνή της πατρίδας στους Έλληνες της διασποράς. Κάθε εμφάνισή του αποτελούσε ιεροτελεστία: το κλαρίνο του δεν έπαιζε απλώς νότες, αλλά μετέδιδε συναισθήματα, ιστορίες, βιώματα.

Το 1993, συμμετείχε σε ιστορικό αφιέρωμα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, όμως ποτέ δεν θεωρούσε τον εαυτό του «καλλιτέχνη σκηνής». Για εκείνον, η μουσική ανήκε στην πλατεία, γύρω από τον κύκλο του χορού, εκεί όπου ο ήχος έπαιρνε ζωή μέσα από την κοινότητα. «Το κλαρίνο δεν είναι όργανο, είναι φωνή του λαού» συνήθιζε να λέει.

Ο Καψάλης δίδαξε επί χρόνια στο Μουσικό Γυμνάσιο Δολιανών, μεταλαμπαδεύοντας σε δεκάδες νέους όχι μόνο την τεχνική αλλά κυρίως το ήθος της μουσικής παράδοσης. Δίδαξε στους μαθητές του πώς να ακούνε τον πρωτοχορευτή, πώς να κρατούν το ρυθμό της παρέας, πώς να παίζουν με ψυχή. Συνεργάστηκε με σπουδαίους μουσικούς και τραγουδιστές όπως ο Χρήστος Ζώτος και ο Γιάννης Παπακώστας, αφήνοντας πίσω του μοναδικές ηχογραφήσεις που αποτελούν πλέον ζωντανό κομμάτι της μουσικής μας κληρονομιάς.