Η λίμνη Turkana, στα άνυδρα βόρεια της Κένυας, μοιάζει στην επιφάνειά της ήρεμη και σχεδόν ακίνητη. Κάτω όμως από τα γαλαζοπράσινα νερά της, η γη τεντώνεται, ρηγματώνεται και σε ορισμένα σημεία δέχεται ακόμη και νέο μάγμα από τα έγκατα του πλανήτη.
Νέα επιστημονική έρευνα δείχνει ότι οι κλιματικές διακυμάνσεις δεν επηρεάζουν μόνο τη βροχόπτωση και τη θερμοκρασία, αλλά μπορούν να αποδυναμώσουν τον γήινο φλοιό και να επιταχύνουν τη σεισμική και ηφαιστειακή δραστηριότητα.
Η ήπειρος που σκίζεται στα δύο
Η Ανατολικοαφρικανική Ρηξιγενής Ζώνη είναι ένα από τα ελάχιστα σημεία στη Γη όπου μπορεί κανείς να παρακολουθήσει, σε γεωλογική κλίμακα, μια ήπειρο να διαλύεται. Μακριές κοιλάδες διατρέχουν την περιοχή από την Αιθιοπία έως τη Μοζαμβίκη, φιλοξενώντας γιγαντιαίες λίμνες και αλυσίδες ηφαιστείων.
Η λίμνη Turkana βρίσκεται στην ανατολική διακλάδωση αυτού του συστήματος και θεωρείται η μεγαλύτερη μόνιμη λίμνη ερήμου στον κόσμο, σε μια περιοχή που αποκαλείται και «λίκνο της ανθρωπότητας» λόγω των πλούσιων απολιθωμάτων της.
Ιστορικά, η στάθμη της λίμνης έχει μεταβληθεί δραματικά. Κατά την Υγρή Περίοδο της Αφρικής, πριν από περίπου 9.600 έως 5.300 χρόνια, τα νερά βρίσκονταν σε πολύ υψηλότερα επίπεδα. Στη συνέχεια, η περιοχή ξηράνθηκε και η στάθμη έπεσε κατά 100 έως 150 μέτρα, οδηγώντας στη σημερινή χαμηλή φάση.
Όταν το νερό «ελαφραίνει» το φλοιό
Η μάζα ενός βαθιού υδάτινου όγκου ασκεί σημαντική πίεση στον φλοιό της Γης. Όταν αυτή η πίεση μειώνεται, λόγω πτώσης της στάθμης, ο φλοιός αντιδρά όπως το σώμα όταν απαλλάσσεται από ένα βαρύ φορτίο: ανακουφίζεται και μετακινείται. Αυτή η διαδικασία μπορεί να φέρει τα ρήγματα πιο κοντά στο σημείο θραύσης.
Ο γεωλόγος James Muirhead και η ομάδα του ανέλυσαν δεδομένα από τον νότιο τομέα της λεκάνης Turkana, εξετάζοντας πώς μεταβλήθηκε η δραστηριότητα 27 μεγάλων ρηγμάτων πριν και μετά την πτώση της στάθμης της λίμνης. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι περίπου το 74% των ρηγμάτων παρουσίασε επιτάχυνση της κίνησης στη σύγχρονη, ξηρότερη περίοδο, σε σύγκριση με την υγρή φάση του παρελθόντος.
Ο ρόλος του μάγματος
Η πτώση της στάθμης δεν δρα μόνη της. Η αποφόρτιση του φλοιού μειώνει την πίεση σε βαθύτερα στρώματα και ευνοεί την άνοδο μάγματος. Μέσω τρισδιάστατων αριθμητικών μοντέλων, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η τροφοδότηση ενός υπόγειου μαγματικού θαλάμου κοντά στο ηφαίστειο South Island αύξησε ακόμη περισσότερο τις τάσεις στα ρήγματα.
Η συνδυασμένη επίδραση της μείωσης του υδάτινου φορτίου και της διόγκωσης του μαγματικού θαλάμου ενίσχυσε τις λεγόμενες Coulomb τάσεις, φέρνοντας τα ρήγματα πιο κοντά στην αστοχία. Με απλά λόγια, το τοπίο έγινε πιο «νευρικό» και επιρρεπές σε σεισμούς και ρηξιγενείς μετακινήσεις.
Κλίμα, σεισμοί και ανθρώπινη παρουσία
Οι μεταβολές αυτές δεν είναι μόνο γεωλογικές. Για τους πρώιμους ανθρώπινους πληθυσμούς που ζούσαν στην περιοχή, οι περίοδοι ξηρασίας πιθανότατα συνοδεύονταν από αυξημένη σεισμικότητα και ηφαιστειακή δραστηριότητα, επηρεάζοντας τις διαδρομές, τις πηγές νερού και τις εύφορες εκτάσεις που μπορούσαν να αξιοποιήσουν.
Σήμερα, η έρευνα αυτή αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη ρήξη των ηπείρων. Όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες, η τεκτονική δεν καθορίζεται αποκλειστικά από δυνάμεις των έγκατων, αλλά επηρεάζεται και από επιφανειακές διεργασίες, όπως το κλίμα και τα αποθέματα νερού.
Τι σημαίνει αυτό για το μέλλον
Η σύνδεση μεταξύ κλίματος και τεκτονικής δραστηριότητας αποκτά ιδιαίτερη σημασία για τον σχεδιασμό αντισεισμικής πολιτικής. Σε περιοχές όπως η Turkana, η εκτίμηση σεισμικού κινδύνου οφείλει να λαμβάνει υπόψη όχι μόνο τα γεωλογικά δεδομένα, αλλά και τη μεταβαλλόμενη κλιματική κατάσταση και τη στάθμη των υδάτων.
Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η μακροπρόθεσμη κλιματική αλλαγή, είτε φυσική είτε ανθρωπογενής, μπορεί να επηρεάσει την πιθανότητα μελλοντικής ηφαιστειακής και τεκτονικής δραστηριότητας στην Ανατολική Αφρική. Αν και αυτές οι διεργασίες εκτυλίσσονται σε γεωλογικούς χρόνους, υπενθυμίζουν κάτι θεμελιώδες: ό,τι συμβαίνει στην ατμόσφαιρα δεν μένει εκεί, αλλά αντανακλάται αργά και στον ίδιο τον φλοιό της Γης.
*Τα ερευνητικά ευρήματα είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο στο επιστημονικό περιοδικό Scientific Reports
Ακολούθησε το Postnow.gr στο Facebook για όλες τις τελευταίες ειδήσεις
