Τι σημαίνει η ενεργοποίηση του άρθρου 4 του ΝΑΤΟ – Η σπάνια διαδικασία που η Πολωνία ζητά ξανά

Η δήλωση του Πολωνού πρωθυπουργού Ντόναλντ Τουσκ ότι η Βαρσοβία θα προχωρήσει στην ενεργοποίηση του άρθρου 4 του ΝΑΤΟ φέρνει στο επίκεντρο της επικαιρότητας έναν από τους πιο σπάνιους και κρίσιμους μηχανισμούς της Συμμαχίας. Αφορμή αποτέλεσαν οι «19 παραβιάσεις του εναέριου χώρου» από ρωσικά drones, με την Πολωνία να τονίζει πως «η χώρα χρειάζεται κάτι περισσότερο από εκφράσεις αλληλεγγύης».

Το άρθρο 4 της Συνθήκης της Ουάσινγκτον (1949) δεν συνεπάγεται αυτόματη στρατιωτική εμπλοκή, αλλά δίνει σε κάθε κράτος-μέλος το δικαίωμα να ζητήσει διαβουλεύσεις όταν θεωρεί ότι απειλείται η εδαφική ακεραιότητα, η πολιτική ανεξαρτησία ή η ασφάλειά του. Πρόκειται ουσιαστικά για έναν μηχανισμό «προειδοποίησης», που ανοίγει τον δρόμο για διπλωματικές και στρατιωτικές αποφάσεις του Βορειοατλαντικού Συμβουλίου.

Σε αντίθεση με το άρθρο 5, που ενεργοποιεί τη συλλογική άμυνα σε περίπτωση ένοπλης επίθεσης, το άρθρο 4 παραμένει σε πολιτικό επίπεδο. Ωστόσο, έχει βαρύνουσα σημασία γιατί δείχνει ότι ένα κράτος δεν στέκεται μόνο του απέναντι σε μια κρίση, αλλά θέτει το ζήτημα στην ατζέντα όλων των συμμάχων.

Οι σπάνιες ενεργοποιήσεις του άρθρου 4

Από το 1949 μέχρι σήμερα, το άρθρο 4 έχει χρησιμοποιηθεί μόλις επτά φορές, γεγονός που αναδεικνύει τον εξαιρετικό χαρακτήρα του. Τέσσερις φορές προήλθαν από την Τουρκία, κυρίως με αφορμή εξελίξεις στη Συρία και την τρομοκρατία (2003, 2012, 2015, 2020).

Το 2014, τέσσερις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης –Πολωνία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία– κατέφυγαν σε αυτό μετά την προσάρτηση της Κριμαίας. Το 2022, η Πολωνία ζήτησε ξανά διαβουλεύσεις μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ακολουθούμενη λίγο αργότερα από Σλοβακία, Ουγγαρία, Βουλγαρία και Ρουμανία.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

ΝΑΤΟ: Σκληρή προειδοποίηση στη Ρωσία για την παραβίαση του εναέριου χώρου της Πολωνίας

Η ιστορική αναδρομή δείχνει ότι κάθε ενεργοποίηση συνέβη σε περιόδους εξαιρετικής έντασης, όταν η ασφάλεια μιας χώρας απειλούνταν άμεσα από γειτονικές συγκρούσεις.

Γιατί τώρα η Πολωνία

Η γεωγραφική θέση της Πολωνίας, που συνορεύει με τη Λευκορωσία και βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το πεδίο πολέμου στην Ουκρανία, την καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτη σε πιέσεις. Οι πρόσφατες παραβιάσεις του εναέριου χώρου από μη επανδρωμένα αεροσκάφη αποτέλεσαν «καμπανάκι» για τη Βαρσοβία, η οποία αποφάσισε να κινηθεί θεσμικά εντός της Συμμαχίας.

Η ενεργοποίηση του άρθρου 4 δεν σημαίνει ότι θα υπάρξει άμεσα στρατιωτική απάντηση. Ωστόσο, μπορεί να οδηγήσει σε ενισχυμένες περιπολίες στον εναέριο χώρο, ανάπτυξη δυνάμεων στα ανατολικά σύνορα ή ακόμα και κοινές στρατιωτικές ασκήσεις. Παράλληλα, αποτελεί σαφές μήνυμα προς τη Μόσχα ότι η Πολωνία δεν βρίσκεται μόνη απέναντι στις προκλήσεις.

Η σημασία για το ΝΑΤΟ

Η κίνηση της Πολωνίας δείχνει πώς τα κράτη-μέλη αξιοποιούν τη Συνθήκη όχι μόνο για στρατιωτική άμυνα, αλλά και για την ενίσχυση της πολιτικής συνοχής. Το άρθρο 4, αν και σπάνια χρησιμοποιείται, λειτουργεί ως μηχανισμός πρόληψης και συλλογικής δράσης, επιβεβαιώνοντας ότι η ανησυχία ενός μέλους μπορεί να μετατραπεί σε κοινό ζήτημα ασφαλείας για ολόκληρη τη Συμμαχία.