Τρόμος στην Ευρώπη: Καύσωνας θα μπορούσε να σκοτώσει όσους ο κορονοϊός!

Ορισμένα από τα καιρικά φαινόμενα που προκάλεσαν τους πιο σφοδρούς καύσωνες στην Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες εξακολουθούν να υπάρχουν και σήμερα, περιφέροντας γύρω από τον πλανήτη. Η διαφορά είναι ότι τώρα το υπόβαθρο του κλίματος είναι θερμότερο.

Ο πλανήτης είναι πιο ζεστός από ό,τι όταν συνέβησαν εκείνα τα γεγονότα, και αυτή η επιπλέον ζέστη μπορεί να μετατρέψει μια κακή εβδομάδα σε μια καταστροφή με μαζικές απώλειες.

Νέα μελέτη στο Nature Climate Change προειδοποιεί ότι αν τα γνωστά μοτίβα «θόλου θερμότητας» επιστρέψουν στο σημερινό κλίμα, οι εβδομαδιαίοι θάνατοι στην Ευρώπη θα μπορούσαν να φτάσουν τα επίπεδα της χειρότερης εβδομάδας της πανδημίας COVID. Το μήνυμα είναι σαφές για όσους ζουν σε πόλεις που ήδη υπέφεραν το 2003, το 2019 ή το 2023.

«Δείξαμε ότι αν αυτά τα ίδια καιρικά συστήματα εμφανιστούν αφού έχουμε εγκλωβίσει πολύ περισσότερη θερμότητα στην ατμόσφαιρα λόγω των αερίων του θερμοκηπίου, η ένταση των καυσώνων αυξάνεται και οι απώλειες ζωών αυξάνονται», είπε ο επικεφαλής συγγραφέας Κρίστοφερ Κάλαχαν, που έκανε τη μελέτη στο Stanford Doerr School of Sustainability και τώρα διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα.

Η επανάληψη των πιο σφοδρών καυσώνων

Η ομάδα επικεντρώθηκε σε πέντε μεγάλους καύσωνες μεταξύ 1994 και 2023, συμπεριλαμβανομένου του διαβόητου καύσωνα του 2003. Κάθε ένα από αυτά τα επεισόδια ακολούθησε μια παρόμοια «συνταγή καταστροφής»: υψηλή πίεση σταθεροποιήθηκε πάνω από την ξηρά, η βροχόπτωση παρέμεινε χαμηλή για μήνες, τα εδάφη ξηράνθηκαν και ο αέρας θερμαινόταν μέρα με τη μέρα.

Το 2003, αυτό το μοτίβο εγκλώβισε τις θερμοκρασίες κοντά στους 38 βαθμούς Κελσίου για δύο εβδομάδες σε μεγάλο μέρος της Δυτικής Ευρώπης. Στη Γαλλία, οι νεκροψίες γέμισαν τόσο γρήγορα που χρειάστηκαν φορτηγά-ψυγεία για να αποθηκεύσουν πτώματα. Η ζέστη ήταν τόσο ακραία που οι πρώτες αναλύσεις χαρακτήριζαν το φαινόμενο σχεδόν ως ένα γεγονός που συμβαίνει μια φορά σε ένα εκατομμύριο χρόνια χωρίς την κλιματική αλλαγή.

«Αυτό το γεγονός, που ήταν καταστροφικό από πλευράς υγείας, ήταν εξαιρετικά σπάνιο στατιστικά την εποχή που συνέβη, και όμως ξέρουμε ότι οι καιρικές συνθήκες που το προκάλεσαν θα μπορούσαν να επαναληφθούν, αλλά σε ένα πολύ πιο θερμό κλίμα», είπε ο συν-συγγραφέας Νόα Ντίφενμπαου από το Stanford.

Πώς η μελέτη υπολόγισε τον μελλοντικό κίνδυνο

Οι επιστήμονες συνδύασαν τεχνητή νοημοσύνη με εργαλεία της οικονομίας. Πρώτα, εκπαίδευσαν μοντέλα μηχανικής μάθησης σε μεγάλες προσομοιώσεις του κλίματος για να μάθουν πώς συγκεκριμένα μοτίβα πίεσης, επίπεδα υγρασίας στο έδαφος και άλλες καιρικές συνθήκες μεταφράζονται σε θερμοκρασίες επιφάνειας, δεδομένης μιας συγκεκριμένης μέσης θερμοκρασίας.

Στη συνέχεια, τα μοντέλα τροφοδοτήθηκαν με πραγματικούς ιστορικούς χάρτες καιρού από τα πέντε μεγάλα γεγονότα και τους έγινε η ερώτηση: «Τι θα συνέβαινε αν το ίδιο μοτίβο εμφανιζόταν σε έναν κόσμο 1,5, 2 ή 3 βαθμούς Κελσίου πάνω από τα προ-βιομηχανικά επίπεδα;» Το αποτέλεσμα ήταν μια σειρά «επανεκτελεσμένων» καυσώνων, καθένας πιο θερμός λόγω του θερμότερου υπόβαθρου κλίματος.

Στη συνέχεια, οι επιστήμονες συνέδεσαν αυτές τις θερμοκρασίες με λεπτομερή στοιχεία θανάτων από 924 περιοχές σε όλη την Ευρώπη. Με στατιστικές μεθόδους μέτρησαν πώς αλλάζει η εβδομαδιαία θνησιμότητα όταν η θερμοκρασία ξεπερνά το επίπεδο που φέρνει τις λιγότερες απώλειες σε κάθε περιοχή. «Δεν συγκρίνουμε το Παρίσι με το Άμστερνταμ, αλλά το Παρίσι με τον εαυτό του κατά τον καταστροφικό καύσωνα του Αυγούστου 2003 και τον κανονικό Αύγουστο του 2002», εξήγησε ο συν-συγγραφέας Μάρσαλ Μπερκ.

Αυτός ο τρόπος επέτρεψε στους ερευνητές να απομονώσουν την ειδική επίδραση της ζέστης σε κάθε περιοχή. Αντικατοπτρίζει επίσης αυτό που θα νιώσετε στην πόλη σας. Το τι θεωρείται «ακραίο» δεν είναι ίδιο στη Στοκχόλμη και τη Σεβίλλη, αλλά ο κίνδυνος για την υγεία ανεβαίνει απότομα μόλις ξεπεραστούν οι τοπικοί δείκτες.

Το μεγάλο κόστος κάθε επιπλέον βαθμού

Τα αποτελέσματα είναι ανησυχητικά. Σε έναν κόσμο χωρίς υπερθέρμανση, το μοτίβο του 2003 θα προκαλούσε περίπου 9.000 επιπλέον θανάτους σε μια εβδομάδα. Στο σημερινό κλίμα, περίπου 1,5 βαθμού πάνω από τα προ-βιομηχανικά επίπεδα, οι ίδιες συνθήκες θα μπορούσαν να σκοτώσουν 17.800 ανθρώπους σε μόλις μία εβδομάδα.

Αν η θερμοκρασία ανέβει 3 βαθμούς πάνω από τα προ-βιομηχανικά επίπεδα, οι εβδομαδιαίοι θάνατοι θα μπορούσαν να φτάσουν τους 32.000. Σε 4 βαθμούς, ο απολογισμός ενδέχεται να φτάσει τους 45.000 σε μόλις μία εβδομάδα. Ακόμα και μοτίβα από το 1994, που τότε φάνταζαν λιγότερο ακραία, θα γίνονταν πολύ πιο θανατηφόρα σε ένα θερμότερο κόσμο.

«Αυτά τα φαινόμενα θα μπορούσαν να είναι τόσο σοβαρά όσο οι χειρότερες εβδομάδες της πανδημίας COVID μέχρι τα μέσα του αιώνα», είπε ο Μπερκ, σημειώνοντας ότι στην κορύφωση του COVID, η Ευρώπη είχε περίπου 28.000–34.000 καταγεγραμμένους θανάτους τις πιο φονικές εβδομάδες. Στο πλαίσιο ισχυρής υπερθέρμανσης, ένας μόνο καύσωνας θα μπορούσε να φτάσει ή να ξεπεράσει αυτούς τους αριθμούς.

Η μελέτη δείχνει επίσης ότι η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή παίζει ήδη μεγάλο ρόλο. Σενάριο με 3 βαθμούς αύξηση δείχνει ότι περίπου το 70% των προβλεπόμενων θανάτων θα οφείλονται στην υπερθέρμανση που προκαλεί ο άνθρωπος και όχι στη φυσική διακύμανση.

Περιορισμένα περιθώρια προσαρμογής και πίεση στο σύστημα υγείας

Μπορεί να ελπίζει κανείς ότι η καλύτερη προσαρμογή θα μειώσει τον κίνδυνο. Η Ευρώπη έχει επενδύσει σε σχέδια δράσης για καύσωνα, συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης και ενημέρωσης του κοινού από το 2003. Ωστόσο, η μελέτη δείχνει ότι αυτά βοηθούν μόνο μέχρι ένα σημείο.

Η συνεχιζόμενη προσαρμογή μπορεί να μειώσει τον αριθμό των θανάτων μόνο κατά περίπου 10%. Ο κίνδυνος αυξάνεται δραματικά με κάθε επιπλέον βαθμό θερμοκρασίας. Ακόμα και στις θερμότερες περιοχές, οι θάνατοι αρχίζουν να αυξάνονται απότομα μετά από ημέρες γύρω στους 30 βαθμούς Κελσίου, δείχνοντας «τα όρια της προσαρμογής σε ακραίες θερμοκρασίες».

Οι πραγματικές επιπτώσεις δεν περιορίζονται μόνο στη θερμοπληξία. Κατά την διάρκεια ενός ακραίου καύσωνα, τα νοσοκομεία υπερφορτώνονται, οι ασθενείς μπορεί να αναγκαστούν να λάβουν καθυστερημένη ή μειωμένη φροντίδα, και η υγεία όλων επιβαρύνεται.

Πρακτικές συνέπειες και ανάγκη προετοιμασίας

Η μελέτη προσφέρει σε αξιωματούχους υγείας, δημάρχους και πολίτες μια σαφή εικόνα των κινδύνων. Οι πιο επικίνδυνες εβδομάδες δεν θα είναι απλώς πιο ζεστές από τον μέσο όρο, αλλά κρίσιμες εβδομάδες κρίσης, με υπερφορτωμένα νοσοκομεία, πιεσμένα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας και χιλιάδες περισσότερους θανάτους από το συνηθισμένο.

Ο συνδυασμός συγκεκριμένων καιρικών μοτίβων με δεδομένα θνησιμότητας δίνει εργαλεία για τον σχεδιασμό έκτακτης ανάγκης. Οι πόλεις μπορούν να εντοπίσουν τις πιο ευάλωτες γειτονιές και να στοχεύσουν σε κλιματιζόμενους χώρους, δενδροφυτεύσεις και κοινωνική υποστήριξη.

Τα αποτελέσματα υπογραμμίζουν επίσης την αξία περιορισμού της υπερθέρμανσης. Κάθε μισός βαθμός επιπλέον θερμότητας μπορεί να μετατρέψει μια κακή εβδομάδα σε ανθρωπιστική κρίση. Η μόνη σίγουρη προστασία είναι να κρατηθεί η αύξηση της θερμοκρασίας όσο το δυνατόν χαμηλότερη.

Τέλος, η μελέτη ενθαρρύνει νέες έρευνες για μέτρα που σώζουν πραγματικά ζωές: προσιτή δροσιστική τεχνολογία για σπίτια, καλύτερος σχεδιασμός κτιρίων, κοινωνικά προγράμματα για μοναχικούς κατοίκους και προστασία εργαζομένων σε εξωτερικούς χώρους. Αν η κοινωνία δράσει γρήγορα και επενδύσει σοβαρά, τα θλιβερά νούμερα της μελέτης δεν είναι απαραίτητο να γίνουν πραγματικότητα.

Τα ερευνητικά ευρήματα είναι διαθέσιμα διαδικτυακά στο περιοδικό Nature Climate Change