Κληρονομιά χωρίς διαθήκη: Ποιοι δικαιούνται τι και σε ποια σειρά

Όταν κάποιος πεθαίνει χωρίς να έχει αφήσει διαθήκη, το πρώτο ερώτημα της οικογένειας είναι συνήθως ένα: «ποιος δικαιούται τι;».

Σε αυτή την περίπτωση δεν αποφασίζει η τελευταία βούληση του θανόντος, αλλά ο ελληνικός Αστικός Κώδικας, μέσω της λεγόμενης νόμιμης διαδοχής, η οποία μοιράζει την περιουσία βάσει συγγενικών δεσμών.

Οι συγγενείς κατατάσσονται σε συγκεκριμένες “τάξεις” και κάθε τάξη προηγείται αυστηρά της επόμενης. Αν υπάρχει έστω και ένας συγγενής σε ανώτερη τάξη, οι επόμενες δεν καλούνται καθόλου στην κληρονομιά.

Μόνο όταν «εξαντληθεί» η μία τάξη – δηλαδή όταν δεν υπάρχουν καθόλου συγγενείς σε αυτή – περνά η κληρονομιά στην αμέσως επόμενη, μέχρι να βρεθεί κληρονόμος ή, σε ακραίες περιπτώσεις, να καταλήξει η περιουσία στο Ελληνικό Δημόσιο.

Στην 1η τάξη βρίσκονται ο σύζυγος και τα παιδιά του θανόντος, τα οποία έχουν την ισχυρότερη θέση στη διαδοχή.

Όταν ο θανών αφήνει πίσω του σύζυγο και τέκνα, ο σύζυγος λαμβάνει το 1/4 της κληρονομιαίας περιουσίας, ανεξάρτητα από τον αριθμό των παιδιών.

Τα υπόλοιπα 3/4 μοιράζονται εξίσου μεταξύ των παιδιών. Αν κάποιο παιδί έχει ήδη αποβιώσει, τότε το μερίδιό του δεν χάνεται, αλλά περνά στα δικά του παιδιά, δηλαδή στα εγγόνια του θανόντος.

Έτσι, ο νόμος φροντίζει να διατηρείται η «γραμμή» των απογόνων, ώστε κανένα παιδί ή εγγόνι να μην αποκλείεται επειδή ένας ενδιάμεσος κρίκος έχει φύγει από τη ζωή νωρίτερα.

Αν ο θανών δεν έχει παιδιά – ή αν όλα τα παιδιά έχουν προαποβιώσει χωρίς να αφήσουν δικούς τους απογόνους – τότε ενεργοποιείται η 2η τάξη κληρονόμων.

Σε αυτήν εντάσσονται οι γονείς και τα αδέλφια του θανόντος, καθώς και οι απόγονοι των αδελφών (δηλαδή τα ανίψια), εφόσον κάποιο από τα αδέλφια δεν βρίσκεται πια στη ζωή.

Σε αυτό το σενάριο, ο σύζυγος δεν μένει απ’ έξω, αλλά λαμβάνει μεγαλύτερο μερίδιο: το 1/2 της περιουσίας.

Το υπόλοιπο 1/2 μοιράζεται ανάμεσα στους συγγενείς της 2ης τάξης, σύμφωνα με τους κανόνες του Αστικού Κώδικα, ανάλογα με το αν ζουν και οι δύο γονείς, αν υπάρχουν αδέλφια, αν υπάρχουν ανίψια κ.ο.κ.

Αν δεν υπάρχουν ούτε γονείς, ούτε αδέλφια, ούτε ανίψια, προχωράμε στην 3η τάξη συγγενών, η οποία κοιτάζει λίγο πιο πίσω στο οικογενειακό δέντρο.

Εδώ βρίσκουμε τους παππούδες και τις γιαγιάδες του θανόντος, αλλά και θείους και θείες, οι οποίοι μπορούν να κληθούν στην κληρονομιά, εφόσον δεν υπάρχει κανείς στην 1η ή 2η τάξη.

Σε αυτή την περίπτωση, ο επιζών σύζυγος ενισχύεται ακόμη περισσότερο, καθώς δικαιούται τα 2/3 της κληρονομιάς.

Το υπόλοιπο 1/3 μοιράζεται στους συγγενείς της 3ης τάξης, δηλαδή σε παππούδες, γιαγιάδες, θείους και θείες, ανάλογα με το ποιοι ζουν και ποια είναι η συγγενική τους σχέση με τον θανόντα.

Εάν δεν υπάρχουν συγγενείς ούτε της 1ης, ούτε της 2ης, ούτε της 3ης τάξης, ο νόμος δεν σταματά εκεί, αλλά «ψάχνει» ακόμη πιο μακρινούς συγγενείς.

Στην 4η τάξη μπορεί να βρεθούν ξαδέλφια, πιο απομακρυσμένοι συγγενείς ή ανίψια εξ αγχιστείας, τα οποία καλούνται να καλύψουν το κενό που αφήνουν οι στενότεροι συγγενείς.

Παρότι οι συγγενικοί δεσμοί εδώ είναι πιο αδύναμοι, ο νόμος εξακολουθεί να δίνει προτεραιότητα στην οικογένεια έναντι του Δημοσίου, όσο υπάρχει έστω και ένας εντοπίσιμος κληρονόμος.

Μόνο αν δεν υπάρχει κανένας συγγενής σε καμία από τις τάξεις, και φυσικά δεν υπάρχει σύζυγος, τότε η περιουσία περιέρχεται στο Ελληνικό Δημόσιο ως έσχατος κληρονόμος.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα βοηθά να γίνει πιο κατανοητή η λογική της νόμιμης διαδοχής χωρίς διαθήκη.

Αν κάποιος πεθάνει χωρίς διαθήκη, χωρίς παιδιά και χωρίς γονείς, αλλά αφήνει πίσω του μόνο έναν αδελφό, τότε ο αδελφός δικαιούται το 1/2 της περιουσίας.

Εάν, σε αυτή την περίπτωση, ο θανών είχε και σύζυγο εν ζωή, τότε ο σύζυγος λαμβάνει το άλλο 1/2 της κληρονομιάς, ώστε η περιουσία να μοιραστεί μεταξύ συζύγου και αδελφού.

Έτσι, γίνεται σαφές ότι ο συνδυασμός «σύζυγος + συγγενείς κάθε τάξης» οδηγεί σε διαφορετικά ποσοστά, ανάλογα με το ποιοι υπάρχουν κάθε φορά, αλλά πάντα με βάση τις προτεραιότητες που βάζει ο Αστικός Κώδικας.